Ekki „sagnfræði“ heldur veruleiki!

Í Morgunblaðinu í morgun svarar Ólafur Arnarson svargrein Sigurgeirs B. Kristgeirsson, framkvæmdastjóra Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum, vegna greinar Ólafs um kvótasöluna frá Þorlákshöfn, sem birtist 30. júlí sl.

11. ágúst 2016 | Aðsent efni | 715 orð | 1 mynd

Ekki „sagnfræði“ heldur veruleiki!

Eftir Ólaf Arnarson

Sigurgeir B. Kristgeirsson, framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar hf. í Vestmannaeyjum (VSV), telur að ég hafi farið með ranga „sagnfræði“ í grein minni, Er ekki mál að linni?, sem birtist í Morgunblaðinu laugardaginn 30. júlí sl. Í svargrein, sem birtist laugardaginn 6. ágúst, leiðréttir hann dagsetningu mína á flutningi kvóta Meitilsins frá Þorlákshöfn til Vestmannaeyja í kjölfar þess að VSV keypti Meitilinn. Þakka ég honum fyrir þá leiðréttingu. Hún breytir þó engu um þá staðreynd að kvóti Meitilsins hvarf til Vestmannaeyja þrátt fyrir fyrirheit um annað, þegar kaupin áttu sér stað.

Sigurgeir rifjar síðan upp nokkur helstu atriði í rekstri VSV síðustu tuttugu árin og er sú upprifjun öll hin fróðlegasta. Samkvæmt lýsingu Sigurgeirs mætti kalla sögu VSV frá 1999 nokkurs konar ferðasögu frá örbirgð til allsnægta (e. rags to riches), enda segir hún frá fyrirtæki, sem stefndi í gjaldþrot en tókst m.a. með flutningi kvóta frá Þorlákshöfn til Eyja að snúa við blaðinu og er nú orðið eitt stöndugasta fyrirtæki landsins, að sögn Sigurgeirs, sem vitnar í Creditinfo máli sínu til stuðnings.

Þetta er hin hliðin á peningnum. Fiskveiðistjórnunarkerfið vinnur einmitt með stærri útgerðarfyrirtækjum, sem ráða yfir ríkulegum aflaheimildum í bolfiski og þó sérstaklega uppsjávarveiðum. Með aðstoð bankanna nýta þessi fyrirtæki arðinn af uppsjávarveiðum til að kaupa upp kvótann af smærri fyrirtækjum, sem bankarnir neyða til að láta kvótann af hendi í skuldaskilum.

Grein mín snerist ekki um „sagnfræði“, enda er ég ekki sagnfræðingur. Þó vikið sé að því að sú samþjöppun kvóta, sem nú á sér stað í íslenskum sjávarútvegi, hafi verið í gangi um árabil þýðir það ekki að um „sagnfræðiritgerð“ sé að ræða. Það getur verið erfitt að breyta því sem orðið er en við getum brugðist við þeim vanda sem við blasir í dag. Það skiptir máli að horfa fram á veginn og forðast að endurtaka mistök sem gerð hafa verið eða festa rangar ákvarðanir í sessi.

Þjóðhagslega óhagkvæmt

Þó að viss hagræðing geti falist í stærð er engin þjóðhagsleg hagkvæmni í því fólgin að koma öllum aflaheimildum á Íslandsmiðum í hendur örfárra risafyrirtækja. Eflaust er það gott fyrir eigendur þessara fyrirtækja en ekki fyrir önnur fyrirtæki í geiranum og byggðarlög, sem ekki eru heimastöðvar stórútgerðarinnar.

Nú getur verið að einhverjum sé alveg sama um þá byggðaröskun sem núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi og framferði bankanna í skuldaskilum smærri fyrirtækja og lánveitinga til samþjöppunar kvóta leiðir af sér. Það er sennilega bara mannlegt að styðja kerfi, sem býr til mikla velsæld í manns eigin ranni þó að slíkt sé á kostnað annarra. Út frá þjóðarhagsmunum er hins vegar óskynsamlegt að byggja upp kerfi sem úthlutar takmarkaðri auðlind í hendur fárra án þess að búa svo um hnútana að tryggt sé á gegnsæjan hátt að markaðurinn ákveði endurgjald til eigandans fyrir afnot af auðlindinni.

Það er einmitt þessi markaðslausn við verðlagningu á aðgangi að fiskinum í sjónum, sem vantar algerlega í íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið. Kvótanum er úthlutað til æ færri sjávarútvegsfyrirtækja og hann niðurgreiddur um tugi milljarða á ári hverju með því að kvótahafarnir greiða einungis brotabrot af þeim verðmætum sem þeir fá afhent.

Hagnaðurinn til bankanna og stórútgerðarinnar

Af þessum sökum lendir hagnaðurinn af hinni takmörkuðu auðlind í vasa bankamanna og stórútgerðarmanna – ekki í höndum þjóðarinnar. Talsmenn kerfisins beita fyrir sig brauðmolahagfræði, sem fyrir löngu hefur verið sýnt fram á að ekki stenst, til að reyna að réttlæta þessa gjafaúthlutun til stórútgerðarinnar. Af því stórútgerðin greiðir skatta af hagnaði sínum og ræður fólk í vinnu eigum við hin bara að vera ánægð, þegja og þakka fyrir að íslenska þjóðin skuli vera svo heppin að eiga svona góða útgerðarmenn.

En það er hins vegar ekkert sérlega þjóðhagslega hagkvæmt þegar stórútgerð, sem fær niðurgreiddan kvóta og getur látið aflann ganga áfram til eigin vinnslu á 40-50 prósent lægra verði en kvótalausar vinnslur þurfa að greiða fyrir hráefni sitt á fiskmörkuðum, nýtir sér kostnaðarhagkvæmni sína í samkeppni við önnur íslensk fyrirtæki á erlendum mörkuðum með því að bjóða lægra verð til erlendra kaupenda en kvótalausu vinnslurnar geta boðið. Þetta beinlínis lækkar útflutningstekjur þjóðarbúsins og skaðar því þjóðarhagsmuni.

Þetta er ekki „sagnfræði“ heldur veruleiki úr samtímanum. Ekki er nóg með að íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið sogi kvótann úr hverju byggðarlaginu á fætur öðru heldur skerðir það beinlínis útflutningstekjur þjóðarinnar. Þetta er alvöru vandamál. Já, er ekki mál að linni?

Höfundur er hagfræðingur og hefur starfað að verkefnum fyrir Samtök fiskframleiðenda og útflytjenda.